Topoğrafya ve Kayaç Özellikleri

Coğrafya TR 20 Mart 2017

         10.Sınıf Coğrafya Yer Şekilleri (Topografya) ve Kayaçlar konusu; Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yapımında, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerde, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun topografya yüzeylerinde mostralarına rastladığımız kayaçlar, yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde rol oynayan önemli etmenlerden biridir. Onların fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki farklılıklar yer şekillerinin de farklı olmalarına sebep olur. Çünkü bu özellikler, kayaçların, aşındırma etmen ve süreçlerine karşı dayanıklı veya dayanıksız olmalarını tayin eder. Örneğin kalker ve jips gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu sahalarda lapya, dolin, uvala gibi özel yer şekilleri oluşmaktadır.Genel olarak, tektonik hareketlerle ters durumlar meydana gelmemişse, aşınmaya karşı dayanıklı kayaçlar yüksek yer şekillerini, kolay aşınan ve parçalanan kayaçlar ise alçak yer şekillerini meydana getirirler. Granitlerden müteşekkil sahalarda granit topografyası adı verilen özel bir topografya tipi oluşur. Benzer şekillere siyenit, diorit, andezit, bazalt ve gnays gibi heterojen kayaçlar üzerinde de rastlanır.

Kayaçlar kökenlerine göre üç ana grup altında toplanırlar

Deprem: Yer kabuğu hareketleri sonucunda meydana gelir.

1)Pasifik Deprem Kuşağı

Dünya üzerinde meydana gelen depremlerin %81’i bu kuşakta oluşur. Kuzey ve GüneşAmerika kıtalarının batı kıyıları, Alaska’nın güneyi Japonya, Flipinleri kapsayacak şekilde uzanan deprem kuşağıdır.

2)Alp-Himeleya Deprem Kuşağı

Antil Adalarından başlayıp., Akdeniz ve çevresi takip ederek Atlas okyanusuna kadar uzanan kuşaktır.

Yeryüzündeki depremlerin %17’si bu kuşakta meydana gelir. Türkiye de bu kuşak üzerinde yer almaktadır.

Dünya üzerindeki depremlerin geri kalan kısmı genellikle Atlas Okyanusunda ve içlerinde meydana gelir.

1)Tektonik Depremler

Yer kabuğunu meydana getiren levhaların hareketlerinin sonucunda oluşur. Dünya üzerinde en çok görülen ve en etkili olan depremdir.

2)Volkanik Depremler

Volkanizma faaliyeti sonucunda oluşur. Magma yeryüzüne çıkış anında tabakaları genişleterek ve parçalayarak yanar dağ çevresinde sarsıntılara neden olur. Bu depremler dar alanlıdır. Volkanizma faaliyetinin büyüklüğüne bağlıolarak depremin şiddeti ve etki alanı değişir.

3)Çöküntü Depremler

Yer altındaki mağara tavanlarının veya büyük boşlukların çökmesi sonucu oluşur. Etki alanları diğer depremlere göre daha dardır.

Deprem ve Tsunami:

Depremler veya Volkanik faaliyetler bazen kara içlerinde, bazen deniz veya okyanuslar da meydana gelir. Deniz içinde oluşan depremler büyük dalgalara neden olabilir. Oluşan bu dalgalara tsunami adı verilir.

Endonezya’nın Sumatra adası açıklarında 26 aralık 2004’te meydana gelen deprem en uzun süreli deprem olarak bilinir. Çok önemli sonuçlara neden olmuştur.

Volkanik Faaliyetler Nerelerde Oluşur?

Yeryüzünde aktif olduğu kabul edilen 800’den fazla volkanın önemli bir kısmı okyanus havzalarında yer alır. Bu volkanlardan bazıları, sıradağlar gibi uzanışgösterir.

Örneğin; Pasifik Ateş Çemberi

Olarak bilinen alanda dünyadaki aktif volkanların yarısından çoğu bulunur. Burası Asya kıtasının doğusu Okyanusya kıtasının kuzeyi ve doğusundaki alandır.

SICAK SU KAYNAKLARI NERELERDE OLUŞUR?

Su kaynağının bulunduğu yerdeki yıllık ortalama hava sıcaklığından 6-9°C daha sıcak olan sulara sıcak su denir. Sıcak su kaynaklarının büyük bir bölümü, yeryüzünden sızan suların yerin derinliklerinde ısınmayla ilişkilidir. Sıcak su kaynaklarının çok az bir kısmıise genellikle volkanik faaliyetler sonucunda magmadan ayrılan su buharının yoğunlaşmasıyla oluşmaktadır. Sıcak su kaynakları faylar, volkanlar ve deprem kuşakları ile ilişkilidir.

Bazen sıcak sular yeryüzüne kaynaklardan fışkırarak çıkar. Böyle kaynaklara gayzer denir. Sıcak suların kaplıca olarak kullanılmasının bir nedeni mineral içermesidir. Bu özelliklerinden dolayı sıcak sular tedavi amaçlı kullanılmaktadır.

LEVHALAR NEDEN HAREKET EDER?

Dünyanın içinde var olan uranyum ve toryum maddeleri reaksiyona girerek çok yüksek sıcaklıkların ortaya çıkmasına neden olmakta, bu yüksek ısı konveksiyonel harekete meydana getirmekte bu harekete bağlı olarak yer kabuğa basınç yaparak, çatlaklar oluşturmakta ve buharların arasına magma sızmakta ve levhalar, birbirinden uzaklaştırmaktadır.

Levhaların Hareketlerinin Sonuçları

1)   Yeni kıtalar oluşur.

2)   Yeni okyanuslar oluşur.

3)   Kıvrım dağlar oluşur.

4)   Yarık vadiler oluşur

5)   Okyanus ortası sırtları oluşur.

6)   Okyanus hendekleri oluşur.

7)   Kıvrıklı sıra dağlar oluşur ve üzerinde yer yer volkanik dağlar oluşur.

8)   Volkanik dağlar oluşur. Patlama okyanusta gerçekleşirse volkanik adalar oluşur. Örneğin; havai, İzlanda

9)   Levhaların hareketleri sonucu meydana gelen titreşim depremlere neden olur

10) Depremler ve volkanik patlamalar okyanusta oluşursa tsunami oluşur.

11) Sıcak sular oluşur. Gayzer, kaplıcalar

12) Fay hatları oluşur.

SICAK SULAR

Levhaların hareketleriyle oluşan çatlaklardan yağan yağmur suları, yeraltı suları veya kar suları aşağıya sızar. Magmaya kadar yaklaşıp bur da magmanın etkisiyle, ısının etkisine bağlı olarak basınç artar. Yükselir, tekrar yüzeye çıkar ve bu sulara sıcak sular denir.

 

Sıcak Suların Kullanım Alanı

1) Konutların ısınmasında. Örneğin; Afyon, Afyon-Sandıklı, Kütahya, Kütahya-Simal bunlara örnektir.

2) Seraların ısıtılmasında,

3) Kaplıcalarda, sağlık turizminde

4) Soda ve maden suyu yapımında

5) Asfaltların ve pistlerin ısıtılmasında

6) Jeotermal enerji santrallerinde elektrik üretilmesinde

7) Organik bitkilerin kurutulmasında örneğin; Çay

Bunu Paylaşabilirsiniz.