Messiniyen Tuzluluk Krizi Nedir?
Coğrafya TR 19 Mayıs 2020
Jeolojik zamanlardan Miyosen’in son zamanlarına denk gelen 7,2 ile 5,3 milyon yıl önce son 20 milyon yılın en hızlı ve en dramatik paleocoğrafik değişimi “Messien Tuzluluk Krizi” olarak adlandırılır. Bu olay 1970 yılında “Derin Deniz Sondaj Projesi” sırasında keşfedilmiş ve tanımlanmıştır. O yıllarda Glomer Challenger adlı sondaj gemisi erin deniz tabanında Akdeniz’in kurumasını işaret eden tuzların varlığını ortaya koymuştur. Akdeniz’de kurumaya bağlı olarak 3 km kalınlığında Evaporit depoların çökelimine neden olmuştur. Messien Krizi ile ilgili son 45 yılda 876 bilimsel makale yayınlanmıştır. Tuz çökelimi konusunda farklı görüşler ileri sürülse de yapılan araştırmalar Akdeniz’in 6 milyon yıl önce kurumaya başlayarak büyük bir tuz havzasına dönüştüğünü ortaya koymuştur. Derin deniz çökelleri tabanında bulunan “Anhidritler” burada çökelen evaporit çökellerinin karasal ortamda gerçekleştiğine dair en güçlü kanıtları oluşturmaktadır. Ayrıca bu evaporit çökeller arasındaki çatlakların tuzlu çökeller tarafından doldurulmuş olması da yüzeylenme ve kurumayı işaret eden diğer kuvvetli kanıtlardır. Bir diğer bu kurumaya kanıt ise derin deniz çökellerinde çökelen evaporit depoları “gözyaşı damlası” şeklinde olurken playalarda oluşan evaporit depoları ise “boğa gözü” şeklinde olmaktadır. Akdeniz tabanında oluşan evaporit depolarının da “göz yaşı damlası” şeklinde olduğu ortaya konmuştur
Akdeniz havzasının toplam yağış ile buharlaşma dengesine bağlı olarak bakıldığında bu havzada tuzlulu krizinin yaşanması normal şartlar altında bile normal bir durumdur. Çünkü Akdeniz 2,5 milyon km2’lik bir alana ve 3,7 milyon km3’lük bir su hacmine sahiptir. Buharlaşma sonucu havzadaki su kaybı 4,7x103 km3’tür. Bu durumda yıllık su girdisi ise 0,2x103 km3’tür. Bu durumda yıllı net su kaybı ise 3,3x103 km3 olarak hesaplanmıştır. Buradan yola çıkıldığında, Eğer Cebelitarık Boğazı kapanırsa Akdeniz havzası bugünkü yağış ve buharlaşma şartlarında bile yaklaşık 1000 yıl içinde tekrar kuruması mümkün görünmektedir.
Peki bu Cebelitarık boğazının kapanmasına neden olan olay nedir? Malum Anadolu Levhası ile Arap Levhası arasında bir çarpışma söz konusudur. Arap Levhası ile Anadolu Levhasının Erken Miyosende çarpışması sonucunda Akdeniz çevresinde Pireneler, Alpler, Apeninler, Dinaritler, Toroslar gibi dağ sistemlerinin oluşmasına neden olurken diğer yandan da Akdeniz’in Atlas Okyanusu ile olan bağının da kopmasına neden olmuştur. Kısacası Cebelitarık Boğazı’nın kapanması tektonik olayların etkisi ile meydana gelmiştir. Diğer yandan kapalı bir havza konumuna gelen diğer tuzluluk olaylarının ortaya çıkmasında ise klimatik etkiler rol oynamıştır. Derin deniz çökellerinden alınan karotlar üzerinde yapılan incelemelerde Akdeniz havzasının iklimsel değişmeler sonucunda 69 defa buharlaşmaya bağlı olarak tamamen kuruyarak tekrar sular altında kaldığını göstermiştir. Bu iklim değişikliklerindeki bu dalgalanmalara bakıldığında ise Milankovitch döngülerinden 23000 yıllık dönemler şeklinde yerkürenin presesyon hareketine bağlı olarak meydana geldiği görülmüştür.
Akdenizdeki bu tuzluluk döneminin son bulması 5,3 milyon önce jeolojik zaman çizelgesinde Messien- Zanklean sınırında denk gelmektedir. Bu tarihlerde Cebelitarık Boğazı’nın tektonik olarak çökmesi sonucu Zanklean transgerasyonu olarak ifade edilen olay meydana gelmiştir. Bazı araştırmacılar bu olay için “katastrofik” tanımını uygun bulmasa da Zanklean transgresyonu ile Atlas Okyanusu’nun suları günümüz Amazon Nehri’nin 1000 katı büyüklüğündeki bir su boşalımı ile Akdeniz’i hızlı bir şekilde doldurulmuştur. Atlas Okyanusu’nun bu aşırı derecede su boşalımı, Akdeniz tabanında büyük aşınmalara neden olmuş ve havzanın yeniden dolması ile Akdeniz havzası bugünkü görünümüne kavuşmuştur. (Ilgar, 2015)