Jet Rüzgarları Nedir?
Coğrafya TR 19 Mayıs 2020
Jet rüzgarları, atmosferin üst seviyelerinde genel ifadeyle dar rüzgar bantları olarak adlandırılır. Jet akıntılarında rüzgarlar batıdan doğuya doğru eserler ancak akış genellikle kuzey ve güney yönünde değişir. Jet akıntıları diğer ismiyle jet stream sıcak ve soğuk hava arasındaki sınırları takip eder. Orta enlemlerde, yüksek seviyede esen batı rüzgârları batıdan doğuya doğru paralellere uygun uzanışlı belirgin ve güçlü bir hava akımı oluştururlar. Yeryüzüne yakın yerlerde rüzgârlar Ekvator’a, yükseklerde ise kutuplara doğru hafif bir eğim gösterseler de asıl egemen hareket, batıdan doğuya doğrudur. Batı rüzgârlarının estiği kuşak kışın Ekvator’a doğru genişler, yazın daralır. Bu kuşak içindeki batı rüzgârları 25. ve 40. enlemler arasında güçlüdür ve troposferin üst sınırında, yani 10-12 kilometre yükseklerde yer yer çok hızlı akımlar halini alırlar. Belirli oluklar halinde esen bu çok hızlı batı rüzgârlarına “Jet Streams” denir.
Çok hızlı esen bu rüzgârların yanında yavaş esen rüzgârlar vardır. Bu iki akım alanı arasındaki geçiş yerinde çok güçlü, uçuşlar için tehlikeli türbülans görülür. Jet akımlarının olduğu yerde belirgin bir sıcaklık gradyanı vardır. Jet rüzgarları baroklinik yapıdaki batı rüzgârlarının özellikle üst troposferdeki güçlü sıcaklık gradyanına bağlı olarak gelişmiş bölümleridir. Meteorolojik cepheler ve özellikle polar cephe doğrudan doğruya jet akımlarının altında gelişmiştir. Jet akımları, yüksek batı rüzgârlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Yeryüzü hava koşullarını ve özellikle yağışları, yüksek batı rüzgârları ile beraber kontrol ederler.
Basite indirgenmiş kısaca hali Jet Stream; troposfer seviyesindeki basınç ve sıcaklık farkından oluşan kuvvetli rüzgarlardır.
Jet rüzgarlarının ilginç bir keşfedilme süreci var öncelikle bundan bahsetmek istiyorum. Bu rüzgarlarla ilk karşılaşan II. dünya savaşı sırasında keşif yapmak için havalanan alman keşif pilotu oldu. Pilot Akdeniz üzerinde uçarken farkında olmadan saatte 350 kilometre hızla esen rüzgara karşı uçmaya çalışmış. Bunun sonucu olarak yakıtı bitmiş ve Akdeniz'e mecburi iniş yapmak durumunda kalmıştır. Bilim insanları bu olayı araştırırken 1922'de İngiltere'den gökyüzüne bir meteoroloji balonu bırakır. Balonun yaklaşık dört saat sonra 966 kilometre doğuda Almanya'ya düşmesi kafaları bir hayli karıştırmıştır. Bu dönemde alman pilotu gibi dünyanın farklı yerlerinden bazı pilotlar yüksek seviyelerde çok kuvvetli rüzgarlarla karşılaştığını rapor etmiştir. Son olarak 4 Kasım 1944'de 27 bin ila 30 bin fit arasında Tokyo'yu bombalamaya giden amerikan uçaklarının maksimum hızı 90mil/saat olmasına rağmen hızları bir anda 450mil/saate çıktı. Bıraktıkları bombalar doğal olarak hedefi bulmadı. Askeri açıdan başarısızlıkla sonuçlansa da bu olay bilim adamları için büyük bir buluştu. Bu konuyla ilgili yine enteresan bir bilgi daha paylaşmak istiyorum. Yolcu uçaklarının batıdan doğuya doğru uzun mesafeli uçuşlarında zaman, jet akımları sayesinde daha hızlı geçer. Örneğin, İstanbul-New York seferi 11 saat sürerken dönüş yolculuğu 9 saat sürer. Günümüzde pilotlar jet akımlarıyla uçmak veya uçmamak için yüksekliklerini ayarlar ve daha verimli uçuş yapabilirler.
