İzohipsler ve Özellikleri
Coğrafya TR 10 Mayıs 2019
Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle gösterilir. Bu eğrilere izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir.
İzohipslerin Özellikleri:
1. İç içe kapalı eğrilerdir.
2. Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.
3. En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
4. 0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer.
5. İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı (equidistans) haritanın tamamında aynıdır.
NOT:İzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark
büyüktür.
6.Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.
7.Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.
8.İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.
9.İzohipsler birbirini kesmezler.
10.Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir.
11. Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır.
12. Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.
13. İzohips eğrilerinin sık geçtiği yerlerde;
• Eğim fazladır.
• Akarsuların akış hızları fazladır.
• Akarsuların aşındırma gücü fazladır.
• Akarsuların aşındırması derine doğrudur.
• Kıta sahanlığı dardır.
• Dağa tırmanma zordur.
• Zirveyle etek arasındaki mesafe azdır.
14. İzohips eğrilerinin seyrek geçtiği yerlerde;
• Eğim azdır.
• Akarsuların akış hızları azdır.
• Akarsuların aşındırma gücü azdır.
• Akarsuların aşındırması yana doğrudur.
• Kıta sahanlığı geniştir.
• Dağa tırmanma kolaydır.
• Zirveyle etek arasındaki mesafe fazladır.
İzohips Haritalarında yeryüzü şekillerinin gösterilmesinde nelere dikkat etmeliyiz?
1. Tepe (Doruk, Zirve): İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.
2. Vadi: İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.
3.Boyun: İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir.
4. Sırt: İki yamacın birleştiği yüksek kesimlerdir.İzohips haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar.
5. Yamaç:Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır.
6. Çanak: Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağınbaşladığı yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek olan eğrileri kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır.
7. Delta: Akarsuların denizi doldurmaları sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir.
8. Kıyı Çizgisi: Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir.
9. Haliç: Gelgit akıntıları nedeniyle akarsu ağızlarının genişlemesi sonucunda oluşan koylardır. Kıyı çizgisi akarsu ağzında karanın içerisine doğru girmiştir.
10. Plato: Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir.Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür.
11. Falez (Yalıyar): Dik yamaçlı kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır.
izohips Eğrilerinin neleri gösterdiğini resimlerle öğrenmeye çalışalım;
1.TEPE
2.VADİ
3.SIRT
4.BOYUN
5.ÇÖKÜNTÜ
6.DERİN VADİ
7. BURUN
8.UÇURUM
9.GEÇİT
10.DOLGU
İzohips Haritalarını Yorumlamayı öğrenmek
Boyun
Çevresindeki tepeler arasında kalan yükseltisi onlardan daha az olan ve komşu iki akarsu havzasını birbirinden ayıran yerlere “boyun” olarak adlandırılır.
Tepe
Dağ ve tepelerin dorukları “nokta” veya “üçgen” ile gösterilir.
Sırt
“V” nin açık ucuna yükselti değerlerinin arttığı yerler sırt olarak adlandırılır.
Yamaç
Eğimin arttığı yerlerde izohipsler sıklaşır.
Vadi
Akarsu vadilerinin olduğu yerlerde şe yükselti eğrileri “V” şeklini alır. “V” nin sivri ucu akarsuyun kaynak yönünü gösterir ve bu yöne doğru eş yükselti eğrilerinin değeri artar.
Çöküntü
Çukur alanlar izohips yöntemi ile çizilen haritalarda “ “ işareti ile gösterilir. Bu alanların yükseltisi çevresine göre daha azdır.
Ova
Ovalarda ve eğimin az olduğu yerlerde eş yükselti eğrileri seyrek geçer.
Delta
Akarsuyun taşıdığı maddeleri denize ya da göle ulaştığı yerde biriktirmesi ile oluşan yeryüzü şeklidir.
Uçurum
Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir.
İZOHİPS ETKİNLİK
Fiziki Haritalardan Nasıl Yararlanırız.
a. Profil Çıkarma: Haritada profili istenen doğrultunun geçtiği yerlerin
özellikleri göz önünde bulundurularak çıkarılabilir.
Bunun için doğrultunun;
1.Başladığı, geçtiği ve bittiği yükseltiye,
2.Geçtiği tepe sayısına,
3.Geçtiği yerlerin eğimine bakılarak bulunabilir.
b. Yükselti Farkı:İzohips aralığıyla, iki izohips arasındaki yükselti farkı çarpılarak
bulunur.
c. Sıcaklık Farkı Bulma: sıcaklık değerleri her 100 m’de 0.5°C değişir. Yükselti arttıkçasıcaklık azalırken, yükselti azaldıkça sıcaklık artmaktadır.
d. Eğim Hesaplama: Bir yüzeyin yatay bir düzleme yapmış olduğu açıya eğim denir. Başka bir ifade ile iki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzunluğa oranıdır.
Eğim : Topoğrafya yüzeyinin yatay düzlemle yaptığı açıya eğim denir.Eğim nasıl hesaplanır
Eğim = Yükseklik (m) * 100 / Yatay Uzaklık formülü ile hesaplanır.
Örnek : A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır?
Çözüm A B arasındaki gerçek uzaklık;
4 * 6 = 24 km olduğuna göre,
Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000
Eğim = 1200 / 24.000 * 1000
Eğim = %o 50'dir.
UYARI : Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır.