Ada

 Göl, deniz ya da okyanus suları ile kuşatılmış durağan kara parçası. Büyük ya da büyükçe akarsularda da yer yer adalar oluşmuştur. Demek ki sularla ilgisi bakımından adalar; okyanus ortamı adaları, deniz ortamı adaları, göl ortamı adaları ve akarsu ortamı adaları olabilirler. Bunlardan okyanuslarda oluşmuş olanlara okyanus adaları, denizlerdekileri deniz adaları, göllerdekilere göl adaları ve akarsular yataklarında oluşmuş olanlara da nehir ya da akarsu adaları denir. Okyanus su kütleleriyle çevrili her kara parçası, coğrafya bilim terimi olarak ada değildir. Denizler amacıyla de aynı görüş geçerlidir. Bir kara parçasının ada sayılabilmesi amacıyla, onu kuşatmış su kütlesinin okyanusal ya da denizel etkilerinin, bu kara parçasının her tarafında, az-çok etkilerinin görülmesi gerekir. Yani, okyanusal-denizel iklim özellikleri etkili olmalıdır. Etkinin çok azaldığı ya da belli olmayacak kadar silik geçtiği büyüklükteki kara parçaları, ada ya da yarımada değildir. Mesela, Avustralya ada olmadığı gibi, Anadolu da yarımada değildir. Ancak, numune olarak Grönland (2.174 milyon km2), Yeni Gine (786 bin km2), Borneo (785 bin km2), Madagaskar (590 bin km2), Sumatra (467 bin km2), Büyük Britanya (248 bin km2) ve Hondo (Honşu= 22.6 bin km2) gibi
büyük kara parçaları, ufak birer kıta sayılabilecekleri büyüklükte olmalarına karşın, bunlara ada denilmesi, bir coğrafî gelenek olmuştur. Okyanuslar, denizler, göller ve azçok da nehir yataklarında konuşlanmış (ya da oluşmuş) binlerce ada, adacık ve kayalık vardır. Sayılarının toplamı bilinmese de az evvelce söz hususu edilen büyük adalar da dahil (Avustralya dahil değil), bunların toplam kısmı 10 milyon km2 kadar tutar (Avrupa’nın kısmı kadar). Adaların büyük çoğunluğu, aniden çoğu bir arada olup, topluluk oluştururlar. Bunlara, grup adalar (ing. group of island) denir. Birkaç ada ya da çok sayıda ada, adacık ve kayalık bir aradadır. Ege Denizi grup adaları gibi. Oluşum kökenlerine göre adalar dört oluşum grubuna ayrılabilirler:
* Volkanik adalar (ing. volcanic island): Deniz dibinde meydana çıkan volkan püskürmeleri neticesi yığılan ve su seviyesi üzerine çıkan magmanın soğuması neticesi oluşurlar. Volkanitlerden oluşmuş ada. Yığılan magmanın, tepesi ya da tepelerinin su üzerine çıkması neticesi oluşurlar. Bunlar, genelde ufak adalar olup, okyanuslarda ve göllerde daha çok rastlanırlar. Başlıca numunelere, Batı Akdeniz’deki Stromboli Adası ve Büyük Okyanusdaki Hawai adaları numune gösterilebilir.
* Kıtalardan ayrılmış adalar: Bu tür adalar, derhal tamamiyle jeolojik vakitlerde kıtalardan ayrılarak oluşmuşlardır. Mesela, Madagaskar adası Afrika’dan II. Zaman’da; Büyük Britanya adaları Avrupa’dan ve Sumatra ile Borneo adaları ise Asya’dan IV. Zaman’da ayrılmışlardır. Bu oluşumda, kıtanın alçalması ya da denizlerin artması neticesi adalar meydana gelebileceği gibi; sıra dağ oluşumları ya da tektonik hareketler de ada teşekkülünde etkili olabilir. Nitekim egeit kara parçasının tektonik hareketler neticesi parçalanmasıyla Ege adaları, tren kara parçasının parçalanmasıyla da Korsika ve Sardunya adaları oluşmuştur. Kıtalardan ayrılmış adalar, kıta gövdeleri önünde ada yayları (ing. island areas) biçiminde uzanırlarsa bunların dağ oluşum hareketleri (orojenik hareketler) eseri oluşumlar oldukları söylenebilir. Büyük Okyanus’un Asya kıyılarındaki kıvrım dağları kıvrılıp su üzerine çıkınca, bu tür ada yayları biçiminde grup adalar oluşturmuşlardır. Bunlara, ada girlandları da denir. Ada yayları ve kara bedeni arasında, derin deniz hendekleri yer alır.
* Mercan adaları (ing. coral islands): Sıcak denizlerde-okyanuslarda, büyük sürüler şeklinde yaşam sürdüren ve artan polip canlılarının bünyelerinden çıkardıkları kalker oluşumlarının yığılması neticesi meydana gelen adalar. Bunlara, mercan yığınakları, yani resif denir. Özellikle sularının senelik sıcaklık ortalaması 20 °C’den az olmayan ve derinliği -60 m.yi aşmayan sığ sularda oluşurlar. Sıcak kUşak deniz canlılarıdırlar. Bunlar doğrulusunda yapılan adalar, daha çok dairesel biçimli olup, bunlara atol denir. Bu tür adalara, Büyük Okyanus ve Hint Okyanusu dönenceler arası sahalarda sık rastlanır. Mesela Marshall adaları ile Carolin adaları tipik mercan adalarıdır. Mercan adalarından bazılarının ortasında, atol (ing. atoll) diye tanımlanan, lâgün=deniz kulağı bulunur. Bir kanalla okyanusa bağlıdır. Dar ve uzun olan bu kanallar yolu ile gemiler büyük atollere (500-600 km2 ile 1000-2000 km2) yani ada içlerine girip çıkabilirler.

Bunu Paylaşabilirsiniz.